SILA-İ RAHM
Mütedeyyin hısım akrabayı ziyaret etme, onlarla müsaid şartlarda ve meşru dairede görüşme ve mektuplaşma; alâkayı devam ettirme. *Akrabanın şahsî kusurlarını afvetme.
Fâkıh “Kadı İyaz’ın beyanına göre sıla-i rahmin birbirinden faziletli dereceleri vardır. Bu derecelerin en aşağısı, akrabayı terk etmeyerek onlarla konuşmak veya hiç olmazsa selâm göndermek suretiyle sılada bulunmaktır. Sıla-i rahim kudret ve ihtiyaca göre değişir ve yerine göre bazan vacib, bazan müstehab olur...
Müfessir Kurtubî, sıla-i rahmin umumi ve hususi olduğunu söyler. Umumi sıla-i rahim dinîdir ve din kardeşini sevmek, ona nasihatta bulunmak, ona karşı adalet ve insaflı olmak, gerek vacib gerekse müstehab bütün haklarına riayet etmekle yapılır. Hususi olan ise, bundan fazla olarak akrabaya nafaka vermek, vakti, hali olup olmadığını soruşturmak ve kusurlarını görmezden gelmek gibi şeyleri de hesaba katmakla olur. İbn-i Ebi Cerre’ye göre sıla-i rahmin geniş manası: Mümkün olan hayrı yapmak ve elden geldiği kadar kötülüğü defetmektir.
Bütün bunlar müslümanlar hakkındadır. Kâfirlere, fâsıklara gelince; kendilerine nasihat kâr etmediği takdirde onlarla alâkayı kesmek icabeder...
Ekser-i ülemaya göre ise anne baba, evladının bulunmamasından bir zarar görmiyecekse farz-ı kifaye olan ibadetler, hatta bazılarına göre mendublar bile onların rızası olmadan eda edilebilir.” (Bülüğ-ül Meram. ci. 4, sh: 341-345)
Bu hükme göre, cihad-ı manevinin muza’af farz-ı ayn olduğu (H:143p.son) cihetiyle nazara alınınca, bu mesele iyi anlaşılır.
Cihad farz-ı kifaye iken farz-ı ayn olmuştur. Belki muzaaf bir farz-ı ayn hükmüne geçmiştir. Hutbe-i Şamiye ( 143 )
Bülkinî, ebeveyne isyanı izah ederken şöyle diyor: “O halde itaatsizlik, başkasına yapılmış olsa küçük günahlar cümlesinden sayılacak haram bir eziyeti, evladın ebeveyninden birine yapmasıdır. Bu suç onlara karşı büyük günah olur. Keza evladın, cihad gibi kendisine vacib olan şeylerden başka bir hususta nefsinin veya bir uzvunun telefinden korkarak ebeveyninin emir ve nehiylerine karşı gelmesi veya onlara meşakkat veren yolculukta kendisine farz olmayan bir şey hakkında muhalefette bulunması, ilim tahsili ve kazanç gibi faydalı şeylerden başka bir hususta onları uzun zaman terketmesi, onlara hürmet ve ta’zimde bulunmaması da onlara isyandır.
zira ebeveynden biri geldiği vakit evladı ayağa kalkmaz veya yüzünü ekşitirse bu hareket başkalarına karşı bir suç sayılmamakla beraber, anne babaya karşı itaatsizliktir.”...
Ekser-i ülemaya göre ise anne baba, evladının bulunmamasından bir zarar görmiyecekse farz-ı kifaye olan ibadetler, hatta bazılarına göre mendublar bile onların rızası olmadan eda edilebilir.” (B.M. ci. 4, sh: 341-345)
Sıla-i rahmin dar manasındaki bir tatbikatı olarak, kişinin kendi memleket ve ebeveynini ziyaretle sıla-i rahim yapması, bu kişinin, manevi bir cihad olan dine hizmet vazifesine sekte oluyor ve bu hizmeti aksıyorsa, böyle bir sıla-i rahim, ülema-i İslâmın beyanları vechile gerekmemektedir. Ezcümle, Bediüzzaman mühim bir talebesine gelen bir şefkat tokadını şöyle değerlendiriyor:
“Hizmet-i Kur’aniyenin pek mühim bir azası olan Hulusi Bey, Eğridir’den memlekete gittiği vakit saadet-i dünyeviyeyi tam zevkettirecek ve te’min edecek esbab bulunduğundan, bir derece sırf uhrevi olan hizmet-i Kur’aniyede fütura yüz göstermeğe dair esbab hazırlandı. Çünki hem çoktan görmediği peder ve validesine kavuştu, hem vatanını gördü, hem şerefli rütbeli bir surette gittiği için dünya ona güldü, güzel göründü. Halbuki hizmet-i Kur’aniyede bulunana; ya dünya ona küsmeli veya o dünyaya küsmeli. Ta ihlas ile, ciddiyet ile hizmet-i Kur’aniyede bulunsun.
İşte Hulusi’nin kalbi çendan lâyetezelzel idi. Fakat bu vaziyet onu fütura sevkettiğinden şefkatli tokat yedi. Tam bir iki sene bazı münafıklar ona musallat oldular. Dünyanın lezzetini de kaçırdılar. Hem dünyayı ondan, hem onu dünyadan küstürdüler. O vakit vazife-i maneviyesindeki ciddiyete tam manasıyla sarıldı.” (L.42)
Sünen-i İbn-i Mace, sıla-i rahim hakkında şu bilgileri verir:
“Sıla-i rahim, kişinin akraba ile alâkalanıp onlara karşı üzerine düşen iyiliği yapmasıdır. Tuhfe yazarı Tirmizi’nin “Sılatü’r-Rahim” babında yukardaki bilgiyi verdikten sonra şöyle der:
İbn-i Ebi Cemre demiştir ki: Sıla-i rahim, akrabaya malî yardımda bulunmak, ihtiyaçlarını gidermek, başlarına gelmesi muhtemel zararı defetmek, güler yüz göstermek ve dua etmekle olur. Hülasa, mümkün olan her iyiliği yapmak ve şerri defetmek gayretini göstermektir. Akraba kısmı dürüst ve dindar olduğu müddetçe mezkûr iyi münasebetler devam ettirilmelidir. Şayet kâfir veya fâsık, yani kötülüklere dalan tiplerden olursa önce gerekli nasihat yapılır, yollarının yanlış olduğu anlatılarak doğru yola yönelmelerine gayret edilir. Buna rağmen akraba durumundaki kişi veya kişiler kendilerine çeki ve düzen vermedikleri takdirde olumsuz tutum ve davranışları gerekçe gösterilerek onlarla münasebet kesilir. Bu kesinti, Allah yolunda olduğu için sıla-i rahim sayılır. (Bak: 983/1.p.) Alâkayı kesmekle beraber doğru yola yönelmeleri için Allah’a dua etmeye de devam edilir.” (İ.M. ci.9, sh: 454)
Kurtubi’nini yukarıda nakledilen izahatında bir nebze tebarüz ettiği gibi sıla-i rahim, dar ve basit manada yani gurbette iken zaman zaman vatanına dönüp ebeveynin ve yakınlarının gönlünü almaktan ibaret değildir. Mana ve şümulü çok daha geniş ve derindir. Fıtrî alâkalara dayanan aile efradı arasındaki vicdanî ve manevî yakınlık ve irtibattan (Bak: 156, 2862, 2863, p.lar) ta bütün mü’minler arasındaki uhuvvet-i maneviye hisleriyle hasıl olan kudsî ve hasbî rabıtalara kadar şümulü vardır. (Bak: 3878/1. p.)
Görüldüğü gibi sıla-i rahmin hakikatı şümullü olduğu gibi, tatbikatı dahi şartlarla mukayyeddir.
Ehadiste sıla-i rahme ait bahisler vardır. Ezcümle: Buhari, 78. Kitab-ül edeb, 10-16. babları ve S.M. 45. Kitab-ül Birr, 6. babı ve Ebu Davud, 9. Kitabüzzekat, 45. babı örnek verilebilir.
İmam Yusuf: Babam öldüğü zaman cenazesinde bulunamadım. Akraba ve komşularımın cenaze ve defn işleriyle uğraşmalarını temin ettim. Zira İmam-ı Azam’ın bir dersinde bulunamıyacaktım. Eğer o dersi kaçırsaydım, ondaki faideli bilgilere kavuşamamanın hasreti, ölünceye kadar devam ederdi.”
(Rehber Ansiklopedis
Bediüzzaman mühim bir talebesine sıla-i rahm yapması sebebiyle gelen bir şefkat tokadını şöyle değerlendiriyor: